Pierwotnie ziemie gułtowskie należały do parafii gieckiej, z której od XII do XIV wieku zaczęły wyłaniać się parafie: Nekla, Bagrowo, Opatówko, Targowa Górka i Gułtowy. Co do powstania tej ostatniej należy się skłaniać do daty z okresu drugiego półwiecza XIV wieku. Wskazywać na to może fakt nadania dziesięciny z wsi Gułtowy parafii w Wierzenicy przez biskupa poznańskiego Wojciecha Pałuki, który sprawował swój urząd w latach 1348-55.
Pierwszym znanym z pism plebanem gułtowskim był wzmiankowany w 1408 r. Klemens. Do parafii należały wtedy: Gułtowy, Sokolniki i Ostrów (w lokalnej legendzie wspomina się o wyspie – Ostrowie, która miała się zapaść w jeziorze na terenach między Gułtowami a Stroszkami. W późniejszych dokumentach teren ten nazywano Ostrowem Pustkami). W tym czasie istniał drewniany kościół pod wezwaniem Świętych Wita i Doroty. W roku 1638 jego stan jako dobry opisuje po swojej wizycie archidiakon poznański Świętosław Strzałkowski. Z jego wizytacji można także wnioskować o istnieniu w parafii szkoły: „Rektora szkoły nie ma tu. Pleban ma drugi domek mały, nie daleko od plebani, dla rektora szkoły przeznaczony, ale zrujnowany.” Niecałe sto lat później w sprawozdaniu po wizycie kanonika Jana Libowicza, w 1725 roku dowiadujemy się o złym stanie budynku kościelnego: „… jest drewniany i stary, wymaga naprawy zewnątrz i wewnątrz, szkudłami pokryty dobrze.”.
Budowę nowego kościoła rozpoczął w 1738 roku ówczesny dziedzic Gułtów Marcin Skaławski, a dokończył jego zięć Kazimierz Słucki. Budynek postawiono metodą szachulcową (drewniany szkielet murów wypełniony mieszanką gliny z trocinami). Po przejęciu majątku gułtowskiego przez Bnińskich w 1784 roku dobudowano murowaną kaplicę grobową – umieszczoną w części pod zakrystią. A w roku 1834 wybudowano nową wieże. Pod koniec XIX wieku wykonano także pierwszy remont świątyni.
W okresie II wojny światowej kościół został zamknięty. Ówczesny proboszcz ks. Tadeusz Cegiel został aresztowany 7 października 1941 roku i uwięziony w poznańskim Forcie VII, tam zmarł z wycieczenia 18 października 1941 r.
Podobnie, jak w przypadku innych świątyń na ziemiach okupowanych, dzwony gułtowskiego kościoła zostały zdjęte z wieży w celu ich przetopienia. Mieszkańcom wsi udało się uratować mniejszych z nich (zwany Sygnaturką) i zakopać w polu na skraju lasu. Podobną historię ma figura Chrystusa, która znajduje się w centrum wsi. Została ona ufundowana przez hrabiego Adolfa i Marię Bnińskich, z okazji ich 25 rocznicy ślubu. W takcie okupacji zmuszono mieszkańców wsi do jej zburzenia. Dzięki bohaterstwie Marianna Dropika i Ireny Swędery figura i fragment marmurowego cokołu zostały wywiezione i zakopane w polu. Po wojnie figurę umieszczono na odbudowanym cokole, a zachowany fragment oryginalnego cokołu umieszczono na grobie rodziny Bnińskich przy gułtowskim kościele.
Napisał DP.
Źródła:
Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej Dyecezyi Poznańskiej przez Józefa Łukaszewicza. Tom I, 1858.
Historia parafii pw. św. Kaźmierza w Gułtowach – Monika Straszewska
